Nhắc đến cái tên Nùng Vẻn tại xóm Cả Tiểng sẽ rất nhiều người ngạc nhiên, thắc mắc, tò mò. Bởi đến nay, nhiều nhà nghiên cứu tiếp tục nghiên cứu, tìm hiểu về nguồn gốc lịch sử, đời sống, văn hóa… với nhiều “ẩn số” chưa có lời giải.

Nhà nghiên cứu văn hóa dân gian, Thạc sĩ Hoàng Thị Nhuận, Chủ tịch Hội Di sản văn hóa tỉnh là một trong những người đầu tiên của Cao Bằng có công trình nghiên cứu về tộc người Nùng Vẻn và có báo cáo khoa học tại Hội nghị Quốc gia về Thái học lần thứ VIII, năm 2017 được tổ chức tại Con Cuông, tỉnh Nghệ An.

Bà Hoàng Thị Nhuận chia sẻ: Hội nghị về Thái học quốc gia được tổ chức định kỳ 2 năm/lần do Chương trình Thái học Việt Nam tổ chức. Chương trình này được sáng lập từ năm 1989 và trực thuộc Viện Việt Nam học và Khoa học phát triển với vai trò nghiên cứu về cộng đồng người Thái và nhóm Kadai gồm các dân tộc cùng ngữ hệ Tày - Thái như: Tày - Nùng, Pu Péo, Giáy, Lự… Với chủ đề của Hội nghị là “Phát huy vai trò bản sắc cộng đồng các dân tộc Thái - Kadai trong hội nhập và phát triển bền vững”, tôi phối hợp với đồng chí Vương Văn Võ (nay là Phó Chủ nhiệm Ủy ban Kiểm tra Tỉnh ủy), là người dân tộc Nùng Vẻn, sinh ra, lớn lên ở xóm Cả Tiểng mang đến hội nghị chủ đề: “Người Nùng Vẻn ở bản Cja Tjeng, xã Nội Thôn, huyện Hà Quảng, Cao Bằng - nét tương đồng và sự khác biệt với người Tày và các nhóm Nùng khác”.

Trong đó, nhấn mạnh, tộc người Nùng Vẻn hiện còn duy nhất ở Cao Bằng nói riêng và Việt Nam nói chung tại một xóm độc nhất với 42 hộ, 238 nhân khẩu ở Cả Tiểng. Hiện nay, còn rất nhiều vấn đề về lịch sử, văn hóa vật chất và tinh thần của người Nùng Vẻn ở Cả Tiểng vẫn còn nhiều “ẩn số”. Qua nhóm người Nùng Vẻn cụ thể này, tôi mong có thể gợi mở những triển vọng mới trong xu hướng nghiên cứu, có kế hoạch định hướng đầu tư sự phát triển toàn diện cho các dân tộc thiểu số có nguy cơ bị xóa tên trên bản đồ dân tộc ở nước ta nói chung và ở Cao Bằng nói riêng.

Đồng chí Vương Văn Thảo, Phó trưởng Phòng Văn hóa - Thông tin huyện Hà Quảng cho biết: Bản thân tôi trực tiếp đưa một số đoàn công tác, chuyên gia trong và ngoài tỉnh đến xóm Cả Tiểng để nghiên cứu, tìm hiểu về nhóm người Nùng Vẻn nơi đây. Các đoàn nghiên cứu, các chuyên gia đều nhận định: Người Nùng Vẻn tại xóm Cả Tiểng là tộc người Nùng Vẻn duy nhất, độc nhất tập trung sống tại một xóm xen giữa các nhóm người Nùng khác (Nùng Giang, Nùng Cháo, Nùng Inh…).

Người Nùng Vẻn có nhiều phong tục tập quán, văn hóa truyền thống mang đặc trưng riêng… Đặc biệt, ngôn ngữ của người Nùng Vẻn rất khác biệt với các nhóm Nùng khác tại Hà Quảng nói riêng và tỉnh Cao Bằng nói chung. Khi phát âm người Nùng Vẻn thường dùng âm gió đi cùng thanh lửng nặng nề, nên người Nùng Vẻn khi đối thoại các nhóm Nùng khác không thể nghe hiểu, khi họ nói chậm lại các nhóm Nùng khác mới hiểu được một số từ. Các nhóm Nùng ở Cao Bằng đều nghe, hiểu lẫn nhau và có thể đối thoại bình thường, duy nhất chỉ có nhóm Nùng Vẻn là có ngôn ngữ không giống nhóm Nùng khác.

Những thông tin được cung cấp thôi thúc tôi đến xóm Cả Tiểng để trực tiếp khám phá những “ẩn số” của người Nùng Vẻn nơi đây. Từ trung tâm huyện Hà Quảng đến xóm Cả Tiểng khoảng 25 km, trong đó, từ trung tâm xã Nội Thôn về đến xóm hơn 4 km. Xóm nằm trong thung lũng vùng cao Lục Khu - vùng đặc biệt khó khăn của huyện Hà Quảng. Giữa những làn gió vùng cao nguyên đá, màu hoa dại trắng bên đường hòa quyện trong màu xanh của bạt ngàn cây rừng khiến cảnh vật thêm duyên dáng. Đó là nơi nhóm người Nùng Vẻn đang sống hòa với thiên nhiên, chăm chỉ lao động, đoàn kết giúp nhau xây dựng cuộc sống ngày một ấm no, hạnh phúc.

Một góc xóm người Nùng Vẻn Cả Tiểng, xã Nội Thôn (Hà Quảng).