Cao Bằng là nơi diễn ra nhiều sự kiện quan trọng gắn liền với tên tuổi của Người, gắn liền với lịch sử vẻ vang của đất nước Việt Nam. Đó là, triệu tập và chủ trì Hội nghị Trung ương lần thứ 8. Sau khi về nước, với danh nghĩa đại diện Quốc tế Cộng sản, từ ngày 10 - 19/5/1941, lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc triệu tập và chủ trì Hội nghị lần thứ 8 của Trung ương Đảng Cộng sản Đông Dương tại lán Khuổi Nặm (Pác Bó, Hà Quảng). Tham dự Hội nghị có các đồng chí: Trường Chinh, Hoàng Văn Thụ, Hoàng Quốc Việt, Phùng Chí Kiên, Vũ Anh, Bùi San, Hồ Xuân Lưu…
Hội nghị xác định nhiệm vụ giải phóng dân tộc là nhiệm vụ bức thiết của cách mạng Đông Dương, Nghị quyết của hội nghị nêu rõ: “Trong lúc này, nếu không giải quyết được vấn đề dân tộc giải phóng, không đòi được độc lập, tự do cho toàn thể dân tộc, thì chẳng những toàn thể quốc gia dân tộc còn chịu mãi kiếp ngựa trâu, mà quyền lợi của bộ phận, giai cấp đến vạn năm cũng không đòi lại được”. Đồng thời, Hội nghị đưa ra những quyết sách quan trọng, trước hết là chuyển hướng chỉ đạo chiến lược cách mạng, tập trung giải quyết một cách đúng đắn, khoa học nhất mối quan hệ giữa dân tộc và giai cấp.
Sự kiện lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc về nước, triệu tập và chủ trì Hội nghị Trung ương Đảng lần thứ 8, cùng với những vấn đề trọng đại được đưa ra Hội nghị giải quyết, có ý nghĩa lịch sử to lớn và có tính chất quyết định đối với thắng lợi của Cách mạng Tháng Tám năm 1945.
Chỉ đạo thành lập Mặt trận Việt Minh, khai sinh mô hình nhà nước tương lai: Ngay sau khi về nước, tại Pác Bó, lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc trực tiếp chỉ đạo công tác thí điểm xây dựng Mặt trận Việt Minh. Dưới sự chỉ đạo của lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc, công tác thí điểm Mặt trận Việt Minh được nhanh chóng triển khai ở 3 châu: Hà Quảng, Hòa An, Nguyên Bình. Chỉ trong 3 tháng, từ tháng 2 - 4/1941, phong trào Việt Minh đã thu hút 2.000 người gồm các thành phần dân tộc, đủ các lứa tuổi, đủ các giới tham gia các đoàn thể: Thanh niên cứu quốc, Phụ nữ cứu quốc, Nông dân cứu quốc, Phụ lão cứu quốc, Nhi đồng cứu quốc… Trước sự lớn mạnh của các đoàn thể cứu quốc ở 3 châu thí điểm, lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc chỉ đạo Hội nghị cán bộ Cao Bằng tổ chức rút kinh nghiệm về tổ chức Mặt trận Việt Minh. Trên cơ sở của những kinh nghiệm đó, ngày 19/5/1941, theo sáng kiến của lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc, Hội nghị Trung ương Đảng lần thứ 8 quyết định thành lập Mặt trận Việt Nam độc lập đồng minh, gọi tắt là Việt Minh.
Thông qua Mặt trận Việt Minh, những chủ trương lãnh đạo của Đảng nhanh chóng đi vào phong trào quần chúng. Đảng xây dựng được lực lượng chính trị quần chúng mạnh mẽ, được rèn luyện qua những phong trào cách mạng. Từ đó xuất hiện các xã, tổng “Việt Minh hoàn toàn”, hầu hết nhân dân tham gia các tổ chức cứu quốc là thành viên của Mặt trận Việt Minh. Sự ra đời của Mặt trận Việt Minh là kết quả của đường lối chính trị đúng đắn của Đảng với tư tưởng cách mạng khoa học, sáng tạo của lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc.
Tại các tổng, xã “Việt Minh hoàn toàn”, hoạt động nổi bật nhất của phong trào là sự xuất hiện mô hình sơ khai của một chính quyền mới, Ban Việt Minh các xã đảm nhiệm chức năng của một cơ quan chính quyền cách mạng như một mô hình nhà nước tương lai, nắm toàn quyền về việc quản lý, điều hành mọi hoạt động của địa phương, từ sinh hoạt đời sống đến các hoạt động sản xuất của nhân dân “giải quyết hầu hết các việc sinh hoạt hằng ngày cho nhân dân…, việc chấp hành ruộng đất”, cả việc cưới xin, bảo vệ quyền sống, bước đầu đem lại quyền lợi thiết thực cho nhân dân.
Hoạt động của các xã, tổng, châu “Việt Minh hoàn toàn” là mô hình nhà nước tương lai của nước Việt Nam mới được ra đời ngay từ những ngày cách mạng còn trong bí mật. Như Giáo sư Đặng Xuân Kỳ khẳng định: “Cao Bằng còn là nơi thử nghiệm đầu tiên về việc thành lập chính quyền cách mạng dưới hình thức sơ khai ban đầu, đó là những “xã hoàn toàn”, “tổng hoàn toàn”, một hình thức chính quyền mới, khác hẳn chính quyền của giai cấp phong kiến địa chủ cũng như của chế độ thực dân đã có trên đất nước ta”.
Người chỉ đạo xây dựng lực lượng vũ trang cách mạng. Giữa năm 1944, tình hình thế giới có nhiều chuyển biến nhanh chóng, có lợi cho cách mạng Việt Nam. Không khí khởi nghĩa sôi sục khắp nơi. Nhân dân vùng Cao - Bắc - Lạng sẵn sàng hưởng ứng khởi nghĩa. Trong thời điểm đó, Bác vừa thoát khỏi nhà tù của Tưởng Giới Thạch trở về (cuối tháng 9/1944), Người chỉ rõ: “Bây giờ thời kỳ cách mạng hòa bình phát triển đã qua nhưng thời kỳ toàn dân khởi nghĩa chưa tới... Cuộc đấu tranh bây giờ phải từ hình thức chính trị tiến lên hình thức quân sự. Song hiện nay, chính trị còn trọng hơn quân sự. Phải tìm ra một hình thức thích hợp thì mới có thể đẩy phong trào tiến lên”.
“Hình thức thích hợp” lúc bấy giờ, theo lãnh tụ Hồ Chí Minh là thành lập đội quân chủ lực. Thực hiện chỉ thị của lãnh tụ Hồ Chí Minh, ngày 22/12/1944, Lễ thành lập Đội Việt Nam Tuyên truyền Giải phóng quân được cử hành trọng thể tại khu rừng Trần Hưng Đạo, châu Nguyên Bình, tỉnh Cao Bằng. Đội gồm 34 chiến sĩ với 34 khẩu súng các loại, chia làm 3 tiểu đội, có chi bộ Đảng lãnh đạo, do đồng chí Võ Nguyên Giáp chỉ huy.
Trong quá trình hoạt động cách mạng, Bác đã “xây dựng được những nhân tố để bảo đảm thắng lợi cho cách mạng”. Cụ thể, Bác đã sáng lập Đảng, sáng lập Mặt trận dân tộc thống nhất, sáng lập lực lượng vũ trang, sáng lập chính quyền nhân dân. “Cao Bằng có vinh dự lớn đã là nơi Bác Hồ đặt chân đầu tiên khi trở về Tổ quốc sau 30 năm xa cách. Vinh dự càng lớn hơn vì chính trên đất này Bác đã thực hiện ba sáng lập về sau, để từ Cao Bằng lan tỏa ra toàn quốc”… “Như thế trong bốn sáng lập của Bác để bảo đảm thực hiện con đường đã tìm thấy từ năm 1920, đã có 3 sáng lập được thực hiện đầu tiên ở Cao Bằng”.
Cùng với những sự kiện quan trọng đó, Bác còn rất nhiều hoạt động tại Cao Bằng để xây dựng căn cứ địa ngày càng vững mạnh, đó là: Chỉ đạo công tác vận động xây dựng lực lượng quần chúng cách mạng; chỉ đạo thực hiện Nam tiến nối liền được hai căn cứ cách mạng Cao Bằng và Bắc Sơn - Võ Nhai gắn liền với phong trào cả nước. Chỉ đạo công tác đào tạo, huấn luyện cán bộ, coi công tác cán bộ là gốc của sự nghiệp cách mạng. Chỉ đạo công tác tuyên truyền dưới nhiều hình thức, đưa chủ trương, đường lối của Đảng đến với phong trào cách mạng. Chỉ đạo xây dựng quan hệ quốc tế.
Nhìn lại thời kỳ Bác Hồ về nước hoạt động ở Cao Bằng cho thấy rất nhiều sự kiện diễn ra trong giai đoạn 1941 - 1945 để xây dựng căn cứ địa cách mạng đầu tiên. Sự chỉ đạo trực tiếp và sáng suốt của Người đã thể hiện rõ một hệ thống tư tưởng, quan điểm cách mạng toàn diện - sâu sắc - đúng đắn - phù hợp, huy động được cao nhất năng lực và sức mạnh tinh thần, truyền thống yêu nước của các dân tộc để cùng với Bác “Hai tay xây dựng một sơn hà”; đồng thời trở thành sức mạnh “dời non lấp biển” cho Cách mạng Tháng Tám năm 1945 thành công.